جوان آنلاین: دکتر ابراهیم جعفری در کانال تلگرامی خود نوشت: «آب را گل نکنیم | در فرودست انگار کفتری می‌خورد آب | یا در آبادی کوزه‌ای پر می‌گردد | آب را گل نکنیم | چه گوارا این آب | چه زلال این رود | مردم بالادست چه صفایی دارند | چشمه‌هاشان جوشان | گاوهاشان شیر افشان باد» (سهراب سپهری)
دی‌ماه سال جاری را در حالی پشت سر می‌گذاریم که حسرت ریزش نزولات آسمانی بر دل داریم و ملتمسانه از خدای متعال می‌خواهیم که رحمت ویژه خودش، باران و برف را بر سرزمین خشک و تشنه ما فرو ریزد. بحران کم‌آبی به علل گوناگون در سراسر جهان وجود دارد، به‌گونه‌ای که شعار روز جهانی آب از سوی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۳ میلادی «شتاب در تغییر برای حل بحران آب» تعیین گردید، اما کمبود آب و نحوه استفاده از این ماده حیات‌بخش در ایران، بسیار نگران‌کننده است، به‌طوری‌که آینده حیات اقتصادی، اجتماعی و تمدن ایران به نحوه برخورد همه شهروندان ازجمله سیاستگذاران، مدیران، بهره‌برداران، دانشگاهیان و... با این مسئله بستگی دارد.
ابتدا این گزاره مقدماتی را باید مدنظر قرار داد؛ در ایران پدیده کم‌آبی از بحران آب متفاوت است. کم‌آبی تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی، پدیده‌ای دیرپا در تاریخ این سرزمین است، اما بحران آب که می‌تواند با برهم زدن وضعیت اقلیمی، زندگی ما را با مخاطره همراه سازد، موضوعی نوپدید است که عمر آن حدود ۵۰ سال است. ازاین‌رو اگرچه کم‌آبی پدیده‌ای طبیعی است، اما بحران آب، حاصل کنار هم قرار گرفتن مجموعه‌ای از علت‌ها بوده و مقوله‌ای «سیاسی - اجتماعی - اقلیمی» است.
منابع آبی کشور به‌مثابه یک سیستم دارای ورودی‌ها و خروجی‌هاست. مهم‌ترین ورودی سیستم آبی ایران را می‌توان بارندگی در فصل‌های مختلف سال دانست که بخشی از این ورودی با نفوذ در شبکه آب‌های زیرزمینی طی قرن‌ها، دهه‌ها و سال‌ها ذخیره شده و بخش دیگری از آن به شکل آب‌های سطحی و رودخانه‌ها در ایران جاری می‌شود. این بخش یا با احداث سد روی رودخانه‌ها مهار شده یا در مواردی با انحراف آب از مسیر‌های طبیعی عامل به هم خوردن اکولوسیستم منطقه دیگری می‌شود.
اگر خروجی‌های سیستم آبی از ورودی‌های آن پیشی گیرد و تعادل بین ورودی‌ها و خروجی‌ها به هر دلیل بر هم بخورد به‌گونه‌ای که از سطح آب‌های زیرزمینی مرتب کاسته شود، می‌توان گفت بحران آب در این سیستم آغاز شده است.
از سوی دیگر کشور ایران سرزمین ویژه‌ای است که همه ظرفیت‌های زیستی و ازجمله آب در آن به‌صورت بالقوه وجود دارد و ظرفیت زیستی بالفعل زیادی ندارد، اما در اروپا برعکس کشور ما منابع زیستی بالفعل هستند. در محیط بالفعل، هنر انسان فعلیت بخشیدن به قوه نیست، بلکه سعی در چگونگی دستیابی به منابع بالفعل است.
به‌عبارت دیگر اروپاییان هیچ‌گاه برای پدید آمدن منابع اصلی زیستی ایفای نقش نکرده‌اند، اما در ایران ناگزیر بوده‌ایم همه منابع زیستی را از قوه به فعل درآوریم وگرنه امکان زیستن وجود نداشت که نماد برجسته آن احداث قنات‌ها به‌عنوان شاهکار تمدن ایرانی بوده است.
اما از زمانی که به منبعی به نام نفت دست یافتیم، رفتار ما شبیه به اروپایی‌ها شد، زیرا چیزی را از قوه به فعل درنیاوردیم فقط استخراج کردیم و خام فروختیم. به خام فروشی عادت کردیم و به‌صورت آرام این رفتار در همه اعضا و جوارح ما نفوذ کرد تا به‌جایی رسید که امروز با استفاده بی‌اندازه از چاه‌های عمیق، اکوسیستم طبیعی ایران را با اختلال و خطر مواجه ساختیم.
شاخص برداشت کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل متحد به‌گونه‌ای است که کمتر از ۱۰ درصد برداشت از منابع زیرزمینی در حد مطلوب، ۱۰ تا ۲۰ درصد برداشت در شاخص کم، ۲۰ تا ۴۰ درصد برداشت در حد متوسط، ۴۰ تا ۶۰ درصد برداشت در حد بالا و بیش از ۶۰ درصد برداشت در شاخص فاجعه تعریف می‌شود. درحالی‌که میزان برداشت ایران از منابع آبی زیرزمینی ۷۴ درصد است. (ویژه‌نامه بحران آب در ایران، روزنامه شرق سال ۱۳۹۴)
یکی از آثار تلخ و اندوه‌بار فشار به منابع استاتیک آبی (آبی که نباید برداشت شود)، پدیده فرونشست زمین در بسیاری از استان‌های کشور است. بر اساس آمار اعلام‌شده از سوی سازمان زمین‌شناسی، زمین دشت تهران ۳۶ سانتیمتر در سال فرونشست می‌کند که ۹۰ برابر حد بحرانی استاندارد‌های جهانی است.
با این وصف مسئله آب در ایران از مسیر یک گفت‌وگوی اجتماعی و اجازه دادن به صدا‌های گوناگون برای طرح مسئله و تبدیل‌شدن آن به یک دغدغه ملی می‌گذرد. باید جامعه از طریق گفتگو درباره جنبه‌های مختلف مدیریت آب آگاه شود تا ضمن درک اهمیت مسئله، در حل آن مشارکت کند و فراتر از آن شعار آب برای صلح سال ۲۰۲۴ میلادی از سوی سازمان ملل متحد عملی گردد. «آب کم جو تشنگی آور به دست | تا بجوشد آب‌ات از بالا و پست» (مولوی)
