در نظام جمهوری اسلامی ایران، بسیج یکی از مؤثرترین عوامل انسانی، با توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بی‌شمار است، بسیجیان در عرصه‌های مختلف، همواره در طول دهه‌های گذشته، منشأ فعالیت‌ها و خدمات گوناگونی بوده‌اند. نقش و کارکرد‌های بسیج در زمینه‌های امنیتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، رسانه‌ای، فضای مجازی، کمک‌رسانی، علمی و آموزشی، نظامی، خدماتی، امداد و نجات، سلامت، سازندگی، انتظامی، فرهنگی، حوزه‌های جنگ نرم و جنگ شناختی با توجه به عمق و گستره سازمانی در سراسر کشور، بسیار برجسته بوده و کارآمدی خود را به خوبی نشان داده است. موفقیت نیرو‌های بسیجی و موفقیت الگوی ساختاری بسیج اگر چه در جنگ تحمیلی و دفاع مقدس ۸ ساله ملت ایران به اثبات رسید، اما نه تنها منحصر در دوران دفاع مقدس نماند بلکه از مرز‌های جغرافیایی جمهوری اسلامی نیز فراتر رفته و به الگویی موفق و مطمئن برای مسلمانان انقلابی به ویژه در منطقه غرب آسیا تبدیل شده است. شکل‌گیری حزب‌الله لبنان، دفاع مردمی عراق، سوریه، یمن و به طور کلی شکل‌گیری الگوی مقاومت مردمی در کشور‌های اسلامی از موفق‌ترین نمونه‌های الگوبرداری از بسیج مستضعفین است. مقاومت فلسطین (که قدمتی بیشتر از بسیج دارد) نیز امروز متأثر از الگوی بسیج است.
فلسفه و رسالت تشکیل بسیج فراتر از آنچه بیان شد، «ایجاد و احیای تفکر دلنشین بسیجی در جامعه»، «گسترش فرهنگ بسیجی در تار و پود جامعه»، «احیا و گسترش ارزش‌های انسانی و فضایل الهی»، «دشمن‌شناسی، دشمن ستیزی، نفی عبودیت شیطان و ازاله رذایل اخلاقی از سطح جامعه» و به طور کلی ۱- ترویج و گسترش الگوی انسان کامل و تراز مهدوی، ۲- تشکیل و ترویج الگوی مدیریت تراز مهدوی و ۳- تشکیل و ترویج الگوی سازمان تراز مهدوی در سطوح داخلی، منطقه‌ای و جهانی است.
بسیج با دارابودن ویژگی‌هایی نظیر «مردمی بودن»، «روحیه خدمت بی‌منت»، «خستگی ناپذیری، پشتکار و اخلاص در عمل»، «عزم جهادی و انقلابی و پیشرو بودن» و «روحیه ولایت پذیری» می‌تواند (و البته توانسته) در راستای «انسجام بخشی و وحدت آفرینی»، «امنیت بخشی»، «امیدبخشی و امید آفرینی»، «ایجاد شور و نشاط به ویژه در جوانان»، «اعتمادسازی»، «جهاد عطیم تبیین، روشنگری و بصیرت افزایی»، «تحول آفرینی»، «بسیج کنندگی جامعه به سمت اهداف»، «تقویت ایمان و باور‌های اسلامی در جامعه»، «دشمن‌شناسی، دشمن ستیزی و مبارزه و خنثی‌سازی برنامه‌ها و توطئه‌های دشمنان» و «خنثی‌سازی اهداف دشمن در نبرد شناختی» به شکل ویژه نقش آفرینی کند و از این رو است که مقام معظم رهبری وظیفه مهم بسیج را به سرمنزل رساندن بار هدایت الهی و سعادت انسان‌ها بیان کرده‌اند. عملکرد بسیج در طول عمر انقلاب اسلامی نشان داده که:
۱- عرصه‌ای وجود ندارد که بسیج و فرهنگ بسیجی در آن عرصه نقش‌آفرینی نکرده باشد.
۲- نسیم فرهنگ بسیجی در هر عرصه‌ای بوزد و آهنگ دلنشین فرهنگ بسیجی در هر محیطی از اجتماع نواخته شود آن عرصه و محیط اجتماعی را متحول می‌کند و به جرئت می‌توان گفت تحول آفرینی در کشور مرهون فرهنگ بسیج است.
۳- بسیج امروز فراتر از یک سازمان، در جایگاه یک نهاد اجتماعی درآمده است. بعد از نهاد خانواده، بسیج مهم‌ترین، اثرگذارترین و موفق‌ترین نهاد اجتماعی جامعه به شمار می‌رود و عضوی از ساخت و نظام اجتماعی محسوب می‌شود.
۴- رفته رفته ابعاد فرامرزی (منطقه‌ای و بین‌المللی) بسیج در حوزه دفاع و مقاومت در برابر نظام سلطه بیش از قبل خودنمایی می‌کند.
۵- امروز زلف بقا و استمرار نظام اسلامی (و اهداف نظام) با بقا و تقویت هرچه بیشتر بسیج گره خورده و فقدان بسیج حتی در تصور هم نمی‌گنجد و بی‌شک فقدان بسیج به منزله انحلال و فقدان نظام اسلامی است.
بر این اساس بسیج در مسیر تمدن نوین اسلامی پیشرو و مصمم بوده و به حق می‌توان گفت که بسیج در راستای رسالت و هدف اصلی خود خوش درخشیده و به الگویی درخشان برای نسل‌های آینده تبدیل شده است.
